Benim asrım sırları bilen bir asır değildir. Benim Yusufum bu pazar için değildir.

Mezinan'dan söz ediyorduk. Bundan yaklaşık seksen yıl önce, büyük İslam bilgeleri halkasının son filozofu olan merhum Hacı Molla Hâdî Esrâr, ders havzalarında yüksek bir makama ve seçkin bir şahsiyete sahip olan bu büyük filozof ve fıkıhçı ömrünü yalnız başına geçirmek ve çölün susuz dudağı üzerinde unutulmuş bir sessizlik içinde ölmek üzere bu köye gelir. Büyük bilge merhum Sebzîvari'nin deyişiyle o, Esrâr'ın huzurunda bir öğrenci gibi değil, tıpkı bir arkadaş gibi diz dize otururdu. O hikmeti bundan önce kelam, hikmet ve fıkıh üstadı olan hikmet konusunda Hakim Esrâr'a karşı çıkan ve kimi otoritelere göre ondan üstün sayılan dayısı Allâme Behmenâbâdî'nin yanında okumuştu. Mezinan yakınlarında sapa bir köy olan Behmenâbâd'da inzivaya çekildiği halde, şöhreti Tahran, Meşhet, Isfahan, Buhara ve Necef gibi ilim havzalarında dillerde dolaşıyordu. O günlerde çeşitli toplulukları, dergileri, kalemleri ve sıkı bağlantıları olan sözde allameler, ilmi ve fazileti ay ışığının görülmediği gecelerin sessizliğinde boğamıyorlardı. (..) Allâmenin dehasının ve hikmetinin şöhreti Tahran'da yayıldı. Kaçar şahı onu başkente çağırdı. Sipehsâlâr Medresesi'nde felsefe dersi verip Nâsıruddin Şah'tan yılda kırk tümen maaş alıyordu. Ancak atalarımın kanında var olan bu yalnızlık duygusu, toplumdan kaçma ve uzlet etme sevdası onu da bu kargaşanın içinden Behmenâbâd'daki inzivaya sürükledi. Kendi kabuğunda yaşamaya, o en üstün bilginin içi boş ve kirli kavgasından kaçıp, bu köyün dışındaki eski harabelerde kalmaya çekti. Çünkü dertli ve kararsız bir ruha sahipti. Sessiz gecelerde bu viranelerin arasında dolaşıp inlerdi, bir duvarın gölgesinde oturur, kendi esrarlı cezbelerine dalar, kendi kendine ve Tanrı'sı ile konuşurdu, bütün hayatı buydu. (...) Öğrenmek, bilgi edinmek için gençliğini Buhara, Meşhed ve Sebzivâr'in eski medreselerinin rutubetli ve dar dersliklerinde kitaplar üzerinde, o zamanların büyük bilginlerinin ve üstadlarının önünde diz çökerek geçiren öğrencisi tam da kemale erdiği, ruhani bir mevki ve makama, yüksek dereceli ilmi bir mesnede, halka liderlik etme aşamasına geldiği dönemde, bir otorite, nüfuz, düzen, şan, şöhret sahibi olması gerekirken herşeyi bıraktı. Hakîm Esrâr'dan sonra, hikmet havzasını canlandırması, bilim, felsefe ve kelam ışığını, ona layık bir halef olarak yakması için bütün gözler üzerine çevrilmişti. Ama o, uğrunda gençliğini harcadığı ağacın meyve vermesine pek az kala, bilimsel ve sosyal hayatının baharının gelip çattığı çağda birdenbire değişiverdi. Felsefe ve din onu bu noktaya getirdi. Felsefe onu, hayat kavgasının, çabasının ve aldanışının tümüyle boş, anlamsız, yalan ve kandırmaca olduğunu öğretmişti. Din ona dünyanın ve içindeki herşeyin tümüyle pislikten ibaret olduğunu temiz kalpleri ve yüce ruhları aldatamadığını, bu bataklıkta pis sularla kendinden geçip sevinen kurtçuklardan başka bir şey olmadığını öğretmişti. Böylece ne aldatılmak ne de çamurlara bulanmak istemeyen o, şehri ve şehrin gürültü patırtısını terk etti. Gözleri intizarda bırakıp, onun gibisinin gelişini asla beklemeyen bir köye geldi.

Varlık bezmi O'nun nazının şehididir. (Tur Lalesi Faslı)

-Ya kopsaydı taşın biri... Şövalye, seğiren yanağını eliyle bastırarak uğunuyordu. Ya taşın biri kopsaydı? -Kopmaz. Ermeni ustalar yontmuş bunları... "Taşın damarını bilir, Ermeni ustalar" derdi, yeri cennet olası babam... -Hey akılsız Rum!.. Nah kopmuş ya! -Kopanı da olur. Allah yapısı değil, kul yapısı...

İstediğimiz anda, hatta değil kendimizin, başkalarının, bizden çok evvelkilerin yaşadıkları zamanı bile kendimizde hazır bulduktan sonra, geçici bir zamanı kabul etmek adeta gülünç oluyor.

İnsan ötekinin yüzünü arayan bir varlık.Bir başkasında yankılanmak isteyen,içinin ışıklarını bir başkasının içine düşürmek isteyen bir varlık.

... bir yüksekliği var ki, orada fikir utanır, barınamaz ve dipsiz kuyunun suyu bu defa gökten yere çevrilmiş bir sürahi gibi kalbe dolar. Ah çorak kafa ve yağmurlu gönül...

Hakikatte Abdullah Efendi, ömürlerinin sonuna kadar kendileri olmaktan kurtulamayan, nefislerini bir an bile unutamayan, etrafındaki havaya kendilerini en fazla bıraktıkları zamanda bile, içlerinde, tıpkı alt katta geçen bütün şeyleri merakla takip eden bir üst kat kiracısı gibi köşesinde gizli, mütecessis, gayrimemnun ve zalim ikinci bir şahsın mevcudiyetini, onun zehirli tebessümünü, inkar ve istihfaftan hoşlanan gururunu ve her an için ruhu insafsız bir muhasebeye davet edişini duyan insanlardan biriydi. Ah bu ikinci Abdullah Efendi, bu üst kat sakini...

Müslümanların gerçekten de İslamiyet'e layık olmak mecburiyetleri var...

Güzel bir cümle şu görüşmek üzere. Hem bir ayrılığı ima ediyor, hem de tekrar buluşma arzusunu. Ne tümüyle iyimser, ne tümüyle kötümser. İkisini de içinde barındıran bir ifade… Ölüm gibi.