Siz, sonsuza dek varlığını sürdürecek bir sırça saraya inanıyorsunuz; gizlice de olsa dil çıkarıp nanik yapamayacağınız bir saray... Ben ise bu saraydan, sırçadan olduğu ve yerle bir edilemeyeceği için gönlümce hiç nanik yapamayacağımdan korkuyorum. Yağmur yağarken saray yerine bir tavuk kümesi görsem, belki ıslanmamak için oraya girerim;ama beni yağmurdan koruduğu için kümesi saray olarak göremem. Gülerek, böyle bir durumda sarayla kümes arasında bir fark olmayacağını söylüyorsunuz. Evet, eğer hayat gayemiz ıslanmamaksa size katılıyorum. Ben, hayatının saraylarda geçmesini isteyenlerdenim;aslında yaşamın bundan ibaret olmadığını bildiğim halde. Benim istediğim şey budur; bundan kurtulmamı istiyorsanız, başka bir hedef gösterin bana. Ama bunu yapana kadar kümesi saray olarak görmemi beklemeyin benden.

Bir şey yap güzel olsun… Huzura vesile olsun, rikkate yol açsın, şevk versin, hakikate işaret etsin. -Güzellik karın doyurmuyor abi… İnsanlar iş, ekmek özgürlük istiyor. Bunca yoksulluk var iken, nasıl gider gönül darlığı. -Bir şey yap doğru olsun. İnsanları yalanın ve yanlışın bataklığına düşmekten korusun. Rüzgara ve akıntıya kapılmasın; kırılsın lakin eğilip bükülmesin. -Doğru iş yapanı, doğru konuşanı, dokuz köyden kovuyorlar. Adını unutup “Davut” diyorlar. “Ulan âlemin enayisi sen misin” diye aşağılıyorlar. Bir “doğru şey” onları engellediğinde, “Yok mu bunun bir ek yeri, yumuşak karnı” diye mızıldanıp, huylanıyorlar. Bu “ek yeri”n keşfi için komisyonlar kurup, dosyalar dolduruyorlar. Sonunda Davut’a doğru işaret parmaklarını sallayıp, gözlerini belerterek “Bak açarız dosyanı ha…” diye kısık bir sesle sesleniyorlar. -Bir şey yap iyi olsun. Hizmetten, hürmetten, merhametten müteşekkil olsun. Kalpleri yumuşatsın, garibin, yolcunun, zayıfın derdine derman olsun. -Bize hep, “İyilik yapma, sakın ha kemlik bulursun” diyorlar. -Olsun sen bir iyilik yap at denize, balık bilmez ise Hâlık bilir… -İyi de nere o iyiliği yapacak olan, onlar hep güzel atlara binip aramızdan ayrıldılar. -Sözüm sanadır, giderler zaten gitmiş. Sen kanaatı gözet, mütevazı ol. -Mütevazı olacağım ama, gerçek sanırlar diye endişe ediyorum. O zaman bizi bir köşeye itekleyip unutuyorlar be abi; çapsız, işe yaramaz, cirmi kadar yer yakar diyorlar. Diğerlerine omuz atıp, çelme takıp öne geçsem parayı toplayacağım. Sen bizim ekmeğimizle mi oynuyorsun, sen bizim kimlerle dansettiğimizi biliyor musun? Burası kurtlar sofrası. -Bir şey yap âdil olsun, haktan hukuktan ayrılmasın. Zâlime haddini bildirsin, mazlumun payını versin. -“Hak değirmende” diye bir söz var, işitmedin mi? Hukuk güçlünün yazdığı bir kitap, Para kimde, güç onda. -Hak yerini bulur ve elbette hak gelince bâtıl zâil olur. -Ben de şunu diyorum, “Hamama giren terler ve oyuna katılan kol sallar”. Kanı da var, canı da var ama hamsi kurban olmuyor. Hakkı tutup kaldıracak derman nerede bizde? -Çabuk parlayan çabuk söner, sabr ile elbet olur koruk helva. -Abi senin anlattıkların notlu izahlı atasözleri sözlüğünden seçmeler. Bu sözlüğün pek çok nüshası var ama, kullanımı ilkokuldan öteye geçmiyor. Sen bize nasihat vereceğine, biraz harçlık versen daha iyi.. -İnsanlar ne zamandan beri bu hale düştü…? -Böyle gelmiş, böyle gidiyor… Tarih dede öyle diyo. -Olur mu hiç. Tarih insanları ibret alsınlar diye yazılır, okutulur. -Biz tarihi savaşların, kıyımların hikâyesi olarak dinledik. Hükümdarların birbirini boğazlıyor, ortalık kandan geçilmiyor. -Bir şey yap barış olsun. İnsanlar kin ve nefretten uzaklaşın. Bombalar patlamasın, çocuklar ölmesin. -Ohooo, bana neredeyse dünyayı düzelt diyorsun… -Öyle,.. Hadi bir şey yap.

Ey mihnetli sevdamın penah-ı pür sükunu olan [sekinetle saklandığı] yerler... Sizlere elveda. Ey ömr-i mükedderimin [kederli ömrümün] hem-râz-ı ketûmu [sırdaşı] olan defter. Sana da ebediyyen elveda... Bir şehka-i teessürle cevap verdi: "Sen yalnız ölmeyeceksin. Seni ebediyyete alan mezar ikimizi de karanlıklar içinde uyutacak." dedi. Sonra yorgun ve bitâb ağır ağır kapıdan çıktı. Bahçenin kumları üzerinde yalnız ayak seslerini işitiyordum. Başımı kanepenin yastıkları arasına sokarak hıçkıra hıçkıra ağlıyorum.

İnsan, ruhunun derinliklerinden taşan bir coşkuyu yaşadığı anlarda, her zamankinden daha bencil olur

Bir ses ki yapışkan ve sürekli. Hala aynı şiddetle haykrıyor.Bir ses ki unutulmaz. Bir ses ki, bir ses ki, felaketli bir ömrün bütün zehirlerini, onların birikmesinde günahı olmayanların da içine doldurabilmek için, en küçük bir şikayet sebebini büyük bir boşalma fırsatı gibi yakalar, tizleşir ve kezzap gibi keşkinleşerek yalnız sahibini değil, bütün insalları tehdit eden meçhullere karşı imkansızlığın çığlığı imiş gibi içimizdeki ümit köklerini haşlar ve hepimizin mübarek haykırışımız olmak istidadını kazanır.

Osmanlı reformunu taklitçilik, yüzeysellik, elitizm ve gayrı millilikle suçlayan klasik eleştiri çizgisi inandırıcı olmaktan uzaktır. Bu tür tepkileri, Cumhuriyet rejimini her ne pahasına olursa olsun yüceltme yönündeki ideolojik çabalar çerçevesinde değerlendirmek daha doğru olur. Taklitçilikten kastedilen eğer bir bütün olarak Batı uygarlığına öykünme çabasıysa, o zaman eleştirilen şey "Tanzimat Batıcılığı" değil, Batılılaşmanın ta kendisidir. Batıya alternatif olarak reform-öncesi Osmanlı düzeni veya kadim İslam uygarlığı savunulmuyorsa, o zaman savunulan şeyin ne olduğu pek belli olmaz. Eski Osmanlı düzeni veya Batı dışında, Türkiye için geçerli olan uygarlık modeli hangisidir? İslamiyet öncesi Orta Asya mıdır? Hititler midir? Rus sosyalizmi midir? Bu soruların cevabı verilmez.

Vicdan azabı dedikleri şey, ancak bir hafta sürer. Ondan sonra en aşağılık katil bile yaptığı iş için kâfi mazeretler tedarik etmiştir.