Güneş yaradılışı gereği bütün gücüyle toprağı ısıtmaya,üzerindeki varlıklara canlanmaları için yardım etmeye hazırlanıyordu. Bu canlılığı yok etmek, güneşi vurmakla eş anlamlıydı. Ancak vahşetten büyüüük bir zevk alanlar; karanlığı sevenler, güneşi vurabiliirlerdi.

Asil, hakikî ve en olgun musiki, kalbe, asaba değil, dimağa hitap eden musiki. İnsanı, nefsinin bütün zulümlerinden, tahakkümlerinden halâs eden tatlı ve daimî bir fikir aydınlığı. Rabia, bunları müphem bir şekilde hissederken Kanarya, Vehbi Efendi'ye diyordu ki: — Bizim Efendi kadar Alman musikisini çalan adama tesadüf etmedim. Ben bir şey anlamıyorum. Bu Bach mı, Beethoven mi? — Bilmem. Ben de sade dimağa hitap eden bu cins musikiden hiç anlamıyorum. Halbuki Avrupa musikisini pek severim. Bilhassa, Peregrini çaldığı vakit. Bana, Efendi'nin çaldığı hava ne gibi gelir, size anlatayım. Dâhi bir mimarının kurduğu bir sada abidesi. Yalnız riyazî bir dâhi böyle bir eser yaratabilir. — Acaba bu abidenin içi nasıldır dersiniz? Vehbi Efendi biraz düşündü. Cevap verdiği zaman bir sada abidesini değil, Şark ve Garp'ta alelade insanların meskenlerini mukayese ederek anlatıyor gibiydi. — İçleri hep mantığa uydurularak yapılmış olacak. Her parçası bir maksat için yapılmış. Onlarda bizimkilerdeki köşeler, bucaklar olmasa gerek. Bir maksat düşünülmeden yapılan köşeler. Fakat ne kadar daha cana yakın ve sıcaktırlar! Kanarya yavaşça güldü. — Sizi sıktım mı? Nejat Efendi salona dönmüştü. Rabia gözlerinde samimî bir minnetle teşekkür etti. Hakikat yüzü dinlenmiş, tavrı eski sükûnunu almıştı. Vehbi Dede, Efendi'ye doğru ilerledi. — Hanımefendi'ye Alman musikisinin, sizin çaldığınız kısmından bir şey anlamadığımı söylüyordum. — Fikrî musikiyi biz pek anlamıyoruz. Bu mevzu Efendi'nin salâhiyetle bahsedebileceği mevzu olduğu için kekelemeden söylüyordu. Devam etti: — Fakat bizi Garp musikisinden ayıran bu fikrîliği değildir. Çünkü Garp musikisinde de fikrî olanı çok azdır. Asıl farkımız derunî tempomuz ve ahenk meselesidir. — Garp musikisinin melodisi yoktur. Kanarya atılmıştı: — Size öyle gelir. Fakat muhtelif melodileri bir araya katıp yaptıkları bu muğlak ahenk bence medeniyetlerinin en büyük, belki bir tek muvafakiyeti Bizdeki tek başına tekrar edilen, söylenen melodiler insana bir yalnızlık hissi verir. Alaturka şarkı söyleyen bir adam bana kendi içine hapsolmuş bir adam gibi gelir.

Her yıl düzenlenen ve tek bir ikişiye verilen en büyük para ödülü olan Tempteton Ödülü bu sene , "hayatın en büyük sorusu" yani Tanrı'nın varlığının matematiksel yolla ispatı üzerinde yürüttüğü çalışması nedeniyle Polonyalı teolog ve matematik profesörü Michael Heller'e verilmiş.. Tanrı ve matematik ! Matematik ve Tanrı ! Olmuyor, bir türlü yanyana gelmiyor zihnimde. Matematiği zayıf adamlardan biriyim çünkü ben. Modern akıl, Tanrı'yı hesaplanabilir bir obje hâline dönüştürme çabası içinde. Modern hayat, modern akıl, bir türlü insanın kalbinden silemediği "inanmak" duygusunu, matematiksel bir problem hâline dönüştürüp,bilimsel teoriler yığınının içindeki sıradan yerine fırlatmayı hesaplıyor. Yüzyıllardır bunun için denemediği şey kalmadı ve fakat Tanrı,merhametli yüzünü üzerimizden eksik etmediğindenbilim denen ateşli silahın boşalttığı mermiler yüreğimize değip başka yere sekiyor. Siz bakmayın matematikle, bilimle Tanrı'yı arama çabalarına.Bir hakikatin peşinde değiller. "Hesaplanabilir bir tanrı" icat ederek kendi hurafelerinin, yoz ahlâklarının,sömürü saldırganlıklarının yaydığı pis havayı tamizlemeye çalışacaklar. Kendi tanrısallıklarını, icat ettikleri bu "modern tanrı" ile gizlemeye çalışacaklar.. ben sizin matematiğinizin hesaplayabildiği bir Tanrı'ya inanmıyorum !

bardaklar dolmadan taşmaz.!

"..İnsan yüreği soba gibi. Sıcaklık üretiyor, enerji yayıyoruz. Ama başkalarını suçlayınca, onları karalayınca, dedikodu yapıp kem konuşunca enerji kaybolur. Yüreğiniz soğur. Zişan diyor ki, 'Her zaman kendi içine bakmak en emin yol. Başkalarıyla uğraşmayı bırak. Her gazap, her kahır ağır bir çanta. Niye taşıyasın? At onları. Sıcak hava balonu gibi hayat. Yukarı mı gitmek istersin, aşağı mı? Hiddeti, intikamı, rekabeti bırak. Torbalardan kurtul.' Zişan diyor ki, 'Evren yuvarlak, çemberde iki yay var. Biri yükselen, biri alçalan. Her insan durmadan hareket halinde. Bazısı iner, bazısı çıkar. Yükselmek istiyorsan, en çok kendini eleştir. Kendi hatalarını görmeyen asla iyileşemez.'

Şu Akdeniz ne esrarlı çerçeve!.. Yoksa dünya evinin cümle kapısı önündeki havuz mu o?..

Sen uzakta uyurken geceyi terleyen benim! Bir gün daha azaldım, biraz daha mutluyum. Gecenin tannanıyla göğsüme oturan demir Gayrı meşru bir soluk doğuruyor canımda Kusursuz karanlığım sen sesinde susarak Gözü dönmüş bir karşılık bakınıyor kendine Karanlığın içinde, sen umarsız uyurken Her tanımım bir ölümü tamamlıyor burada Dokunduysak bu oysa kahır çoğaltmak için değil kendimizin çölünü sulamak içindi biraz bir gün daha çoğalmak, belki yorgun ve deli azaltırdı yükünü göğsümdeki demirin !

ah, ne çok varşeyler ortasındasın niyeler, niçinler, nasılar... kolların şehre homurdanmıyor homurdandığı onca şey arasından unutmaktan müebbet dönüşmek yemişsin şehrin banklarına çakılıp ağlamışsın öyleler, çünküler, böyleler...

Mânevî yapıyı inkar edenler veya gereğinden fazla darlaştıranlar birgün materyalizme saplanma tehlikesiyle karşı karşıya kalacaklardır. Aynı şekilde, islâmın toplum düzeni ve fert yaşayışı için buyurduğu kurallara uymayanlar veya bunları, kendilerinin bâtın adamı olduğu iddiası veya islâmın büyüklerinden birine bağlılıkları bahanesiyle inkâr edenler de bir vakitler bâtınîlerin düştüğü vartaya düşmekten kurtulamayacaklardır. Ruhumuzu bu iki aşırılıktan, sapmadan korumaya çalışmamız, dengeli bir gidiş sahibi olarak ruhun ve maddenin dışın ve için, toplumun ve kişinin hakkını verme prensibine sımsıkı sarılmamız, doğru yoldan ayrılmamamız için şarttır.

Gazâlî; "Allah rızası dışında bir maksatla ilim aramaya koyulduk; fakat ilmin kendisi, Allah rızası dışında bir maksada alet olmadı." diyor.